Pfizer-BioNTech, Moderna, AstraZeneca en Janssen. Het vaccinatieprogramma in Nederland gebruikte meerdere coronavaccins. Welke daarvan bood achteraf gezien de beste bescherming?

Vier jaar geleden kondigde de overheid de eerste coronamaatregelen aan. Maatregelen zoals lockdowns en mondkampjes moesten de pandemie beteugelen totdat de coronavaccins ons zouden redden uit de COVID-nachtmerrie. Op 6 januari 2021 was het eindelijk zover en werd de eerste prik in Nederland gezet.

Die eerste prik was met het mRNA-vaccin van Pfizer-BioNTech, in de maanden daarna volgden er nog meer varianten, zoals Moderna, AstraZeneca en Janssen. Welk coronavaccin bleek achteraf het best te werken?

Lees ook:

• Vier jaar na de eerste coronamaatregelen: welke werkten wel en welke niet?
• Hoe gevaarlijk is het coronavirus nog?
• Nobelprijs voor Geneeskunde naar pioniers van coronavaccin

Snelle mutaties en verschillende data. Lastige puzzel

Het is overduidelijk dat de COVID-vaccins effectief waren, met name tegen ernstige ziekte. Zo rapporteerde de CDC – het Amerikaanse RIVM – dat niet-gevaccineerde mensen tien keer meer kans hadden om in het ziekenhuis te belanden en elf keer meer kans hadden om te overlijden dan volledig gevaccineerde mensen.

Maar bepalen welk vaccin de beste bescherming bood, blijkt een lastige puzzel. Het virus muteerde namelijk constant (en nu nog steeds), waardoor de effectiviteit van de vaccins steeds veranderde. Daarom kregen de vaccins gaandeweg ‘updates’.

Ook kregen mensen soms twee verschillende vaccins, waardoor het moeilijk is om te achterhalen welke beter werkte. Bovendien is er van ieder vaccin een verschillende hoeveelheid data beschikbaar, wat het vergelijken bemoeilijkt. En dit is slechts een greep uit de honderden moeilijkheden.

Welk vaccin was het beste?

Ondanks al die problemen zijn er meerdere onderzoeken gedaan naar de effectiviteit van de vaccins. In 2023 gooide een groep Amerikaanse en Iraanse onderzoekers twintig van die studies op een hoop om zo een voorzichtige vergelijking te maken. Deze zogenoemde meta-analyse vergeleek alleen de vaccins van Pfizer-BioNTech, Moderna en AstraZeneca, voor andere vaccins – zoals Janssen en Novavax – waren er niet genoeg gegevens.

De onderzoekers keken in de meta-analyse naar de effectiviteit: de bescherming tegen ernstige ziekte, ziekenhuisopname en overlijden door COVID-19, dus niet per se tegen besmetting. De effectiviteit van twee doses AstraZeneca was 89 procent, Pfizer scoorde 90 procent en Moderna kwam als winnaar uit de bus met 93 procent.

Eén prik beschermde duidelijk minder goed dan twee. Voor Pfizer was dat 67 procent, voor AstraZeneca 69 procent, en voor Moderna 74 procent.

Een vergelijkbare Chinese studie uit 2022 kwam ook tot de conclusie dat Moderna het effectiefste coronavaccin was. Moderna scoorde daar 98,1 procent terwijl Pfizer-BioNTech bleef steken op 91,2 procent. Het Chinese CoronaVac deed het iets minder goed en had een effectiviteit van 65,7 procent.

Lees ook: Hoe kunnen de coronavaccins zo snel zijn ontwikkeld?

Janssen

Van de meeste coronavaccins waren twee prikken nodig, maar van het Janssen-vaccin was één voldoende. Dat maakte het een populaire keuze. Toch waren er in de bovengenoemde overzichtsstudies onvoldoende data om dit vaccin te vergelijken met de rest.

Maar dat betekent niet dat er helemaal geen data zijn. De CDC keek bijvoorbeeld tussen maart en augustus 2021 welke vaccins in de Verenigde Staten het best beschermden tegen ziekenhuisopnames door het coronavirus. Janssen scoorde in die studie een effectiviteit van 71 procent. De CDC keek ook naar Pfizer-BioNTech (88 procent) en Moderna (93 procent), allebei na twee doses.

Moderna lijkt het beste coronavaccin

Hoewel het vergelijken van COVID-vaccins geen exacte wetenschap is en de cijfers dus met een korreltje zout moeten worden genomen, blijkt uit de data die er wel zijn dat Moderna de beste bescherming bood. Dat betekent overigens niet dat de andere vaccins slecht werkten, Pfizer-BioNTech scoorde namelijk vaak bijna even hoog. Ook vaccins die iets minder effectief bleken, verminderden het aantal ziekenhuisopnames door COVID-19 aanzienlijk, waardoor de coronamaatregelen uiteindelijk eerder konden worden losgelaten.  

Is een COVID-vaccin in 2024 nog nuttig?

Het aantal antilichamen in je bloed neemt na een vaccinatie rap toe, waardoor je beter beschermd bent tegen een besmetting of ernstige ziekte. Maar het aantal antilichamen neemt op een gegeven moment ook weer langzaam af. Een booster kan de immuniteit dan weer opkrikken.

Maar is dat nog nodig. Hoe gevaarlijk is het coronavirus nog?

Bronnen: CDC [1], Annals of Clinical Microbiology and Antimicrobials, International Journal of Infectious Diseases, CDC [2]

Beeld: Chairman of the Joint Chiefs of Staff/CC BY 2.0

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!