Geloof het of niet, maar ook zandbronnen raken op een gegeven moment op. Een onderzoeksteam trekt nu aan de bel.

Zand raakt nooit op. Althans, dat denk je wanneer je foto’s van eindeloze woestijnen ziet. Maar niets is minder waar, want ook zandbronnen raken op den duur uitgeput. Daarnaast is de winning van zand zeer slecht voor het milieu en leidt het tot sociale conflicten en heuse ‘zandoorlogen’. Voor wetenschappers is de maat vol; zij pleiten voor een strengere regelgeving rondom zandwinning.

‘Common-pool resource’

Zand wordt in enorm veel materialen verwerkt: beton, asfalt, glas en elektronica. Het natuurlijke materiaal is in veel gebieden een zogenoemd common-pool resource, ofwel: toegankelijk voor iedereen. Hierdoor is de winning ervan erg moeilijk te reguleren, waardoor mensen – zonder stil te staan bij de lange termijnconsequenties – eindeloos het zand blijven delven totdat het leidt tot overexploitatie.

Gevolg: ecosystemen in rivieren, stranden en zeebodems raken verstoord. Zo worden koraalriffen, zeewieren en zeegrassen tijdens het baggeren kapotgemaakt of gaat het koraal uiteindelijk dood doordat er weinig tot geen licht de zeebodem bereikt wat de fotosynthese belemmert. Als gevolg hebben bepaalde rivieren en zeeën te maken met een verlies aan biodiversiteit. Ook dieren zijn de dupe: het verspreidingsgebied van de Gangesdolfijn, bijvoorbeeld, is flink gekrompen door zandwinning.

Zandoorlog

Naast de impact op volledige ecosystemen, heeft de winning van zand ook nadelige gevolgen voor mensen. De onderzoekers beweren zelfs dat de tsunami in Sri Lanka in 2004 is verergerd door zandwinning. Ironische genoeg steeg de vraag naar zand enorm na de ramp om de kusten te kunnen herstellen.

Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de gevolgen voor de gezondheid, maar ook daar hebben de onderzoekers wat over te zeggen. Zo menen zij dat er bewijs is dat de omstandigheden die ontstaan bij het winnen van zand de verspreiding van besmettelijke ziekten kunnen vergemakkelijken.

Alsof deze consequenties niet erg genoeg zijn, zou zand ook voor een boel sociale en politieke conflicten zorgen, waarbij geweld, illegale winning en handel, en politieke spanningen komen kijken. De ‘zandmaffia’ in India wordt als de machtigste en meest gewelddadige criminele groep gezien en hebben honderden mensen al het leven gekost.

Te algemeen

Volgens Ekko van Ierland (Wageningen University) bestaat in geïndustrialiseerde landen vaak wel een systeem van ruimteplanning. “Maar ook dan krijgen commerciële belangen nog heel vaak voorrang. Beleid is daarom zeker nodig en ook de wetenschap zal zich verder moeten verdiepen in de vraag hoe een duurzame voorziening van zand tot stand kan worden gebracht. In Nederland worden er bijvoorbeeld al veel bouwmaterialen gerecycled.”

Martijn van der Heide (Wageningen Economic Research) vindt ook dat Nederland wat dat betreft voorop loopt. “Er ontstaat steeds meer inzicht in het feit dat juist de zand- en grindsector zelf een belangrijke rol kan spelen bij het oplossen van dit soort tragedies”, mailt hij.

“Zandwinning is meer dan louter een economisch of ecologisch vraagstuk, het bestrijkt een breed terrein aan expertises. Een goede aanpak, waar de onderzoekers voor pleiten, is dus cruciaal. Helaas blijven de wetenschappers wel steken in algemene oplossingen. Ze trappen een open deur in, maar lopen vervolgens niet naar binnen om dingen specifiek en illustratief te maken.”

Bronnen: Science, The Conversation

Lees ook:

• Mysterie zandsteenstructuren verklaard
• Kun je wormen krijgen van kattenpoep in de zandbak?
• Filmpje: zandslinger maakt prachtige tekeningen

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!