Voor het eerst zijn astronomen erin geslaagd een foto te maken van (de schaduw van) een zwart gat. Een mijlpaal binnen de sterrenkunde.

We hebben op de website van KIJK al vaak genoeg geschreven over zwarte gaten. Bij zo’n artikel hoort natuurlijk een mooi plaatje, maar dat waren altijd artistieke impressies. Echt een foto van een zwart gat bestond simpelweg niet. Tot vandaag, want sterrenkundigen van het Event Horizon Telescope-project (EHT) hebben zojuist op een persconferentie in Brussel bekendgemaakt dat de eerste foto van een zwart gat – of eigenlijk van zijn schaduw – een feit is.

Hoogleraar radioastronomie en astrodeeltjesfysica Heino Falcke (Radboud Universiteit Nijmegen) presenteerde zojuist de eerste foto ooit van een zwart gat op een persconferentie in Brussel.

This is M87* and this the first image of a black hole! Mass is 6.5 Billion suns within size of a solar system. Precious because real. Waited 25 years for this. Dark shadow is where light disappears in #eventhorizon. We see something never seen before. #blackhole #JustWow #EHT pic.twitter.com/3nCosTzyER

— Heino Falcke (@hfalcke) April 10, 2019

Lees ook:

• Astronomen willen zwart gat fotograferen (2012)
• Superzwaar zwart gat liet twee flinke boeren
• Word je niet ouder op de rand van een zwart gat?

Event Horizon Telescope

De Event Horizon Telescope bestaat uit acht telescopen op aarde die aan elkaar zijn gekoppeld. Die telescopen verrichten samen tegelijkertijd waarnemingen in hetzelfde golflengtegebied. De EHT heeft zijn lenzen gericht op een zwart gat in het centrum van het elliptische reuzenstelsel Messier 87.

Maar hoe kan de EHT een zwart gat op de gevoelige plaat leggen? Het is en blijft een hemellichaam met zo’n sterk zwaartekrachtsveld dat zelfs licht er niet aan kan ontsnappen. Van het gat zelf valt dus niets te zien. Om het zwarte gat heen bevindt zich echter een schijf van materie die met hoge snelheid draait (de ring) en het gat in wordt gezogen, en die schijf is dus wél te zien. Het zwarte rondje in het midden is de ‘schaduw’ die alles – maar dan ook echt alles – opslurpt.

“Als het zwarte gat zich bevindt in een helder gebied, zoals een schijf van gloeiend gas, verwachten we dat het een donker gebied, vergelijkbaar met een schaduw, creëert”, zegt hoogleraar radioastronomie en astrodeeltjesfysica Heino Falcke in een persbericht. Falcke stond aan de wieg van het idee om een zwart gat te fotograferen. “Wij hebben de foto ook vergeleken met supercomputersimulaties van verschillende modellen van zwarte gaten. Deze simulaties sluiten verrassend goed aan op de waarnemingen en maken het mogelijk om de eigenschappen van het zwarte gat te bepalen.”

Dé foto van het zwarte gat dat zich in het reuzensterrenstelsel M87 bevindt. De metingen zijn verricht door radiotelescopen in Spanje, de Verenigde Staten, Mexixo, Chili en Antarctica.

Het gefotografeerde zwarte gat bevindt zich in Messier 87; een elliptisch reuzenstelsel in het sterrenbeeld Maagd. Dit zwarte gat staat op een afstand van 55 miljoen lichtjaar van de aarde en is 6,5 miljard keer zo zwaar als onze zon.

‘Ongekende resolutie’

Voordat de persconferentie plaatsvond, werd er hier en daar gewaarschuwd voor te hoge verwachtingen; de foto zou namelijk niet erg scherp zijn. Toch heeft de koppeling van de acht EHT-telescopen een ongekende resolutie opgeleverd. Verschillende beeldvormingstechnieken hebben keer op keer tijdens onafhankelijke waarnemingen met de EHT een ringachtige structuur onthuld met een donker gebied in het midden: de schaduw van het zwarte gat in M87.

De resultaten zijn gepubliceerd in zes wetenschappelijke artikelen in vakblad Astrophysical Journal Letters.

Bronnen: persbericht, persconferentie, Jean-Paul Keulen (2012)

Heb jij de KIJK 50 jaar-special al met daarin de spannendste, opmerkelijkste en grappigste verhalen uit de lange geschiedenis van het blad? Zo niet, dan kun je hem nu in onze webshop bestellen!