Gaia, die de Melkweg in 3D in kaart moet brengen, komt met nieuwe bevindingen “die veel verder gaan dan waarvoor hij oorspronkelijk is ontworpen”, aldus de ESA.

Alle sterren die je met het blote oog aan de hemel kunt zien, liggen binnen een afstand van een paar honderd lichtjaar. Ze zijn zo helder dat ze voor wetenschappers goed te onderzoeken zijn. Maar als we verder kijken dan dat, wordt het een ander verhaal. Van maar weinig sterren voorbij pakweg 300 lichtjaar hebben we een nauwkeurige afstandsbepaling, laat staan van sterren aan de andere kant van de Melkweg, die een diameter heeft van zo’n 100.000 lichtjaar.

Om alle sterren en planeten van de Melkweg in kaart te brengen, schoot de ESA eind 2013 Gaia de ruimte in. Drie jaar later presenteerde het Europese ruimtevaartagentschap de eerste bevindingen van de telescoop. Inmiddels is er al drie keer zo’n grote dataset vrijgegeven. En deze week kwam de ESA met een aantal nieuwe tussentijdse resultaten.

Lees ook:

• Deze planeten blijken toch sterren te zijn
• Alles over satelliet Euclid

Bolhopen

Vorig jaar kwam Gaia met zijn derde data release (DR3): een indrukwekkende update die nieuwe informatie prijsgaf over bijna twee miljard sterren. Daarmee bouwde de ruimtetelescoop een completer beeld van de Melkweg en daarbuiten op. Nu presenteert de ESA nieuwe tussentijdse bevindingen over planetoïden, zwaartekrachtlenzen en bolvormige sterrenhopen.

Bolvormige sterrenhopen zijn clusters van honderden tot duizenden dicht opeengepakte sterren die ooit zijn ontstaan uit dezelfde gaswolk. Ze zijn de oudste objecten in het heelal. Omdat Gaia deze gebieden nog niet had verkend, koos de ruimtevaartorganisatie ervoor om de telescoop te richten op Omega Centauri – de grootste bolhoop die vanaf de aarde is te zien. Daar ontdekte de ruimtetelescoop meer dan een half miljoen nieuwe sterren. Deze sterren maken Omega Centauri tot een van de gebieden met de hoogste sterdichtheid die Gaia tot nu toe heeft verkend.

Zwaartekrachtlenzen

Naast nieuwe sterren, vond Gaia ook kandidaten voor zogeheten gelensde quasars. Dat zijn extreem heldere, energierijke sterrenstelsels met in de kern een superzwaar zwart gat. De telescoop kreeg ze in de gaten dankzij het zwaartekrachtlenseffect. Hierbij worden verafgelegen ruimteobjecten vergroot door de zwaartekracht van tussenliggende objecten – in dit geval een ander sterrenstelsel. Je kunt een zwaartekrachtlens als een soort kosmisch vergrootglas of natuurlijke telescoop beschouwen.

“We hebben nu 381 goede kandidaten voor gelensde quasars,” zegt onderzoeker Christine Ducourant van de Gaia Collaboration, “waarvan vijftig die we zeer waarschijnlijk achten. Dit is een goudmijn voor kosmologen en de grootste set kandidaten die ooit in één keer is ontdekt.”

Nóg meer bevindingen

Alsof deze resultaten niet indrukwekkend genoeg zijn, heeft Gaia ook nog de banen van 156.823 planetoïden twintig keer nauwkeuriger in kaart gebracht dan bij de vorige meting. In de toekomst zal de telescoop de dataset aanvullen met kometen en planetaire satellieten en het aantal planetoïden verdubbelen. Tot slot presenteert de ESA in een ander paper een grote dataset met nieuwe informatie over de schijf van de Melkweg waar sterrenkundigen hun hart aan kunnen ophalen.

Het moge duidelijk zijn dat de Gaia-missie een goudmijn aan kennis over ons sterrenstelsel en daarbuiten heeft opgeleverd. Data release 4 (DR4) laat nog even op zich wachten: de ESA verwacht die niet voor eind 2025 te hebben. Gelukkig zijn veel wetenschappers met deze tussentijdse bevindingen wel even zoet.

De data zijn waarmee sterrenkundigen aan de slag kunnen, zijn in meerdere wetenschappelijke artikelen gepresenteerd.

SPECS

Bronnen: persbericht NOVA, ESA 1, ESA 2

Beeld: ESA/ATG medialab | ESO/S. Brunier

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!