Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Door een gedeeltelijke zonsverduistering van ster Kepler-1708 hebben internationale sterrenkundigen mogelijk de tweede maan buiten het zonnestelsel gevonden.
Bijna 5000 exoplaneten, die rond een andere ster dan de zon draaien, hebben sterrenkundigen al ontdekt. De bijbehorende manen zijn een stuk lastiger te spotten. In het wetenschappelijke vakblad Nature Astronomy presenteert de Amerikaanse sterrenkundige en exoplanetoloog David Kipping nu metingen van mogelijk de tweede exomaan ooit: een joekel van een gasreus, groter dan de aarde. De nieuwe exomaan draait om een Jupiter-achtige planeet bij de ster Kepler-1708, 5500 lichtjaar van de aarde in de richting van de sterrenbeelden Zwaan en Lier.
Lees ook:
Zonsverduistering
Sterren zijn piepkleine lichtpuntjes aan de hemel: hoe spoor je dan een planeet op lichtjaren afstand op, laat staan een maantje dat daar omheen draait? In de sterrenkunde zijn allerlei trucs om dat toch klaar te spelen. Kijken naar het dopplereffect op sterlicht als een zware gasplaneet zijn ster heen en weer trekt, bijvoorbeeld, of proberen om een directe foto te schieten.
Kippings team gebruikte de populaire transitmethode met metingen van NASA’s ruimtetelescoop Kepler (2009-2018). Die keek of sterren met regelmaat ietsje zwakker werden. Dat was dan een teken dat er een exoplaneet voorlangs trok, precies op één lijn met de ster en de aarde: een gedeeltelijke zonsverduistering. De lichtdip tijdens zo’n passage verraadt een hoop over hoe groot de exoplaneet is vergeleken met zijn ster.
Als er tijdens zo’n transit nog eens een extra lichtdipje optreedt, redeneerde Kipping, kan dat betekenen dat we ook nog eens de schaduw van een exomaantje zien. Hij nam daarom Kepler-metingen van zeventig sterren met mogelijke exoplaneten onder de loep, hield drie kandidaten over en vond uiteindelijk één mogelijk exomaantje in de zee van data.
Reuzenmaan Kepler-1708 b-i
Nou ja, maantje? Het exemplaar dat uit de berekeningen van Kippings team rolt, is een monster. Rond de ster Kepler-1708 ontdekten de sterrenkundigen eerst een exoplaneet (Kepler-1708 b) zo groot als Jupiter, en daarna sporen van een maan (Kepler-1708 b-i) die tweeënhalf keer zo groot is als de aarde, en tot 37 keer zo zwaar. Dat is vergelijkbaar met de gasplaneet Neptunus in ons eigen zonnestelsel. En meteen een hersenkraker voor de onderzoekers, want geen enkel model van planeetvorming kan verklaren hoe je zulke enorme manen krijgt.
Kippings vondst is nog maar de tweede mogelijke exomaan die we kennen. In 2018 publiceerde hij al vergelijkbaar werk, ook al over zo’n bizar grote maan bij exoplaneet Kepler-1625 b. Die vondst ging trouwens niet zonder discussie voorbij. De lichtdips die de onderzoeker vindt, kunnen ook worden veroorzaakt door de manier waarop Kipping zijn ruwe data verwerkt. Hij schrijft daarom zorgvuldig over een “exomoon candidate” – een mogelijke exomaan.
Weirdo’s
Echt vreemd is het sowieso niet dat Kipping met de transittechniek zulke joekels van exomanen opspoort: kleinere exemplaren zorgen voor een veel kleinere lichtdip als ze met hun planeet voor hun ster langstrekken, en zijn dus lastiger te vinden. “De eerste waarnemingen zijn altijd de weirdo’s, de uitschieters”, zegt Kipping in een persbericht. “Die zijn simpelweg het makkelijkst te vinden met onze beperkte meetgevoeligheid.
Niet iedereen is overtuigd dat Kippings tweede ontdekking een echte exomaan is. Hoogleraar sterrenkunde Eric Agol aan de Universiteit van Washington zegt in het persbericht dat het net zo goed om ruis in de meting kan gaan.
Kippings team schrijft in Nature dat het nog maar net begonnen is met het onderzoek: “Of de megamanen Kepler-1625 b-i en Kepler-1708 b-i echt zijn, moeten we bepalen met nauwkeurig vervolgonderzoek door met gevoelige telescopen na te meten hoe de lichtsterkte van hun sterren verandert.”
Bronnen: Nature, Columbia University via EurekAlert!
Beeld: Helena Valenzuela Widerström