Vandaag is het precies 40 jaar geleden dat de Pioneer 10 als eerste ruimtevaartuig Neptunus voorbijvloog. En dat is slechts een van zijn vele primeurs.  

Precies veertig jaar geleden, op 13 juni 1983, werd de Pioneer 10 het eerste door mensen gemaakte object dat de grenzen van ons zonnestelsel overstak. En dat is niet de enige primeur die de ruimtesonde op zijn naam heeft staan. Een kort overzicht van zijn prestaties.

Lees ook:

• Kan de zon binnenkort al stoppen met schijnen?
• Wetenschappers meten de grootste kosmische explosie ooit

Planetoïdengevaar?

De Pioneer 10 lanceerde op 2 maart 1972 en was NASA’s eerste missie naar de buitenplaneten – de planeten voorbij Mars. In juni van datzelfde jaar vloog de satelliet daadwerkelijk langs Mars en vestigde daarmee zijn eerste primeur.

Een maand later – op 15 juli 1972 – trad de Pioneer 10 als eerste ruimtevaartuig de planetoïdengordel binnen. Dat is een regio in het zonnestelsel tussen Mars en Jupiter waar enorm veel planetoïdenbanen lopen. Een van de doelen van de Pioneer 10-missie was het bestuderen van die gordel en het beoordelen van de gevaren voor ruimtevaartuigen. Hij kwam verrassend weinig planetoïden tegen. Zijn dichtstbijzijnde ontmoeting was met 307 Nike – op zo’n 8,8 miljoen kilometer afstand.

Voorbij Neptunus

Daarna stevende de Pioneer 10 af op Jupiter, het belangrijkste studieobject van de missie. Op 4 december 1973 kwam hij het dichtstbij: op een afstand van ongeveer 130.000 kilometer. Daar maakte de Pioneer 10 de eerste close-up beelden van Jupiter en zijn Galileïsche manen. Het ruimtevaartuig bestudeerde ook de atmosfeer van de planeet, detecteerde het magnetische veld, observeerde de stralingsgordels en stelde vast dat Jupiter voornamelijk uit gas en vloeistof bestaat. De Jupiter-ontmoeting eindigde op 2 januari 1974.

Maar de Pioneer 10 vloog vrolijk door en kruiste vervolgens de baan van Saturnus in 1976 en de baan van Uranus in 1979. Op 13 juni 1983 vloog het ruimtevaartuig langs Neptunus en werd zo het eerste door mensen gemaakte object dat het zonnestelsel verliet.

Twee miljoen jaar

De missie kwam tot een officieel einde op 31 maart 1997, toen het ruimtevaartuig een afstand van ongeveer 10 miljard kilometer had afgelegd. De communicatie werd namelijk door de grote afstand en oprakende energie steeds moeizamer. Toch werd er nog af en toe contact gelegd en het laatste, zeer zwakke signaal werd ontvangen op 23 januari 2003. De Pioneer 10 bevond zich toen op 12 miljard kilometer van de aarde.

Het ruimtevaartuig was oorspronkelijk ontworpen voor een missie van 21 maanden, maar heeft uiteindelijk meer dan dertig jaar data verzameld. Nu reist de niet-reagerende Pioneer 10 in de richting van Aldebaran, de helderste ster in het sterrenbeeld Stier. De NASA verwacht dat hij Aldebaran over ongeveer twee miljoen jaar passeert.

Intelligent leven

Mocht de Pioneer 10 ooit onderschept worden door intelligent leven, heeft hij een aluminium plaatje aan boord met informatie over de mensheid. Daarop staan een naakte man en vrouw afgebeeld, naast diagrammen die de locatie van de zon en de aarde weergeven ten opzichte van pulsars, die dienen als kosmische oriëntatiepunten. Met deze informatie zou intelligent leven contact kunnen maken met mensen op aarde.

Bronnen: NASA, The Planetary Society

Openingsbeeld: NASA/Don Davis