Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Hoe, waar en wanneer vormen planeten? Meer dan tachtig gedetailleerde beelden moeten helpen die vragen te beantwoorden.
Een team astronomen, van onder andere de Universiteit van Amsterdam, publiceert vandaag beelden van meer dan tachtig jonge sterren waaromheen planeten worden gevormd. De opnamen vormen een van de grootste inventarisaties van planeet-vormende schijven ooit. De onderzoekers publiceerden hun inkijkje in de kraamkamers van planeten in drie artikelen in het vakblad Astronomy & Astrophysics.
Lees ook:
Kromgetrokken schijven
Wetenschappers hebben tot nu toe ruim vijfduizend exoplaneten ontdekt, dat zijn planeten die om andere sterren draaien dan de zon. Meestal zweven die in stelsels die erg verschillen van ons eigen zonnestelsel. Om te begrijpen waar en hoe die diversiteit ontstaat, kijken astronomen naar de stof- en gasrijke schrijven rond jonge sterren – de kraamkamers van planeten. Deze zijn het best te vinden in de enorme gaswolken waarin de sterren zelf worden gevormd.
In totaal onderzocht het team 86 jonge sterren met zulke schijven in drie verschillende stervormingsgebieden binnen ons Melkwegstelsel. En dat leverde nu al belangrijke inzichten op. Zo ontdekten de astronomen dat grote planeet-vormende schijven minder vaak voorkomen bij sterrenstelsels waarin meerdere sterren om elkaar heen draaien. De schijven die daar wel voorkomen hebben een ongelijkmatig uiterlijk, waarschijnlijk doordat er zware planeten in verschuilen die de schijven kromtrekken.
Op de nieuwe beelden is ook te zien dat planeet-vormende schijven veel verschillende vormen kunnen hebben. Zo hebben sommige schijven enorme spiraalarmen, waarschijnlijk gevormd door de rondcirkelende planeten. Andere vertonen ringen en grote holtes die door planeten-in-spe zijn uitgesleten, terwijl weer andere egaal lijken en zich bijna niets aantrekken van de drukte om zich heen.
Nederlands tintje
Planeet-vormende schijven kunnen behoorlijk groot zijn, soms wel honderden keren groter dan de afstand tussen de aarde en de zon. Maar doordat ze zo ver van ons afstaan, kunnen we ze toch alleen zien als kleine stipjes.
Dat de astronomen ze nu toch scherp in beeld kregen, is te danken aan het mede in Nederland ontwikkelde SPHERE-instrument op de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili. Dit instrument corrigeert de beeldverstorende effecten van de aardatmosfeer, wat haarscherpe opnamen oplevert. Hierdoor kon het team schijven rond kleine sterren waarnemen die normaal gesproken te zwak zijn voor de meeste andere instrumenten.
Als de technologie in de toekomst nog beter wordt, hoopt het team dieper in het hart van deze planeet-vormende stelsels te duiken, om planeetgeboorte nog verder te ontrafelen. Daarom kijken de astronomen met smacht uit naar de Extremely Large Telescope (ELT) die nu in aanbouw is in Chili. Deze telescoop – die in 2028 operationeel moet zijn – krijgt een 39 meter grote spiegel. Daarmee hopen astronomen de naaste omgeving van jonge sterren te onderzoeken, waar misschien rotsachtige planeten zoals de aarde worden gevormd.
Voor nu bieden deze nieuwe beelden een schat aan informatie waarmee sterrenkundigen voorlopig het proces van planeetgeboorte beter kunnen onderzoeken.
Bronnen: Astronomy & Astrophysics [1], Astronomy & Astrophysics [2], Astronomy & Astrophysics [3], ESO