Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
De fonkelende, intense en spectaculaire hemellichamen roepen heel wat vragen op. KIJKs zusterblad Know How geeft antwoord.
Al sinds de prehistorie bedenken mensen verhalen en theorieën om de sterren te verklaren. Door de geschiedenis heen heeft de studie van de sterren een cruciale rol gespeeld bij de ontwikkeling van wetenschap en technologie. Alles werd erdoor geïnspireerd, van wiskunde tot klokkijken.
Lees ook:
Sinds de zeventiende eeuw denkt men dat de sterren andere ‘zonnen’ kunnen zijn, onvoorstelbaar ver van de aarde vandaan. In de loop der eeuwen is duidelijk geworden dat er een enorme verscheidenheid aan sterren is. Astronomen ontdekten dat de zon een ‘doorsnee ster’ is, vergeleken met sommige extreme exemplaren die zich ergens anders in onze Melkweg en de rest van de kosmos bevinden.
En de ontdekkingsreis gaat voort. Er zijn inmiddels overtuigende theorieën waarmee we kunnen verklaren hoe sterren ontstaan en sterven, wat hun interne krachtbronnen en verschillende eigenschappen zijn. Met nieuwe telescopen en satellieten worden continu nieuwe hemellichamen ontdekt die ons denken op de proef stellen en bewondering en ontzag afdwingen.
1) Wat zijn hoofdreeksterren?
De hoofdreeks is een sliert sterren in een grafiek van helderheid en kleur in de fase waarin sterren energie genereren door kernfusie. De positie in de hoofdreeks wordt bepaald door massa – de lichtste hoofdreekssterren zijn klein, rood en flets; de zwaarste groot, blauw en helder.
2) Wat is het verschil tussen nova’s, supernova’s en hypernova’s?
Nova’s zijn relatief kleine explosies in tweesterrensystemen. Ze ontstaan als de intense zwaartekracht van een witte dwerg materiaal van een partnerster afrukt. Gas hoopt zich op rondom de witte dwerg en veroorzaakt uiteindelijk een uitbarsting van kernfusie. De meeste supernova’s zijn een teken van de dood van enorme sterren en de vorming van neutronensterren. Hypernova’s zijn ultra-energetische supernova’s die ontstaan bij de geboorte van zwarte gaten. Ze gaan gepaard met de vrijlating van intense gammastralingsalvo’s.
3) Welke ster is het grootst en welke het kleinst?
De grootste bekende ster is een onstabiele rode hyperreus, ongeveer 5500 lichtjaren hiervandaan: NML Cygni. De diameter is ongeveer 1600 zonnen, bijna 2 keer zo groot als Betelgeuze. De kleinste ster is OGLE-TR-122b, een rode dwerg, iets groter dan Jupiter en een tiende van de massa van de zon. En een bruine dwerg is een ‘mislukte ster’, een object dat een te kleine massa heeft om aan kernfusie te kunnen doen. Die ‘brandt’ dus niet.
4) Wie is Betelgeuze?
Betelgeuze is de superreuzenster die met 640 lichtjaren het dichtst bij de aarde staat, in het sterrenbeeld Orion. Hij is zó groot dat hij op de plek van de zon bijna tot de baan van Jupiter zou reiken. Betelgeuze nadert het eind van zijn leven en heeft een verhoogde energieproductie, gelijk aan die van 120.000 zonnen. Door de stralingsdruk vanuit zijn binnenste zijn de buitenlagen opgezwollen tot enorme afmetingen en hebben ze een koele, dieprode kleur.
5) Hoe ontstaan sterren?
Hoe een ster ontstaat en sterft, is massa-afhankelijk. Zwaargewichten leven snel en sterven jong, maar gemiddeld leven ze miljarden jaren en eindigen als witte dwergen. Ze verspreiden materiaal in de ruimte om de volgende generatie voort te brengen.
– Nevelineenstorting
De formatie begint met het instorten van een interstellaire gas- en stofwolk, mogelijk aangezet door de schokgolf van een supernova, of door passerende sterren.
– Sterrenbolletjes
Langzaam valt de materie uiteen in dichte verdikkingen, die elk het begin van een ster of sterrensysteem zijn. Binnen donkere wolken smelt de materie samen.
– Uitloop
Met de tijd verwordt de nevel tot een platte schijf met een protoster in het midden, die materie afwerpt in het verlengde van z’n draaiingsas.
– Ontsteking
Uiteindelijk is de protoster heet en dicht genoeg voor het ontstaan van kernfusie: de nieuwe ster is geboren.
– Planeten
Materiaal in de omringende schijf gaat de ster in of wordt naar buiten geslingerd. De rest smelt samen en vormt planeten.
– Hoofdreeks
Eenmaal gestabiliseerd, besteedt de ster zijn leven aan het fuseren van waterstof in helium.
– Stervende reus
Als de kernvoorraad waterstof op is, moet de ster met andere energie blijven stralen. Hij wordt helderder en zwelt op tot een rode reus.
– Supernova
De meeste zware sterren, minimaal acht keer zwaarder dan de zon, eindigen in enorme explosies als hun energiebronnen zijn uitgeput.
– Planetaire nevel
Kleinere rode reuzen worden instabiel, slingeren hun buitenlagen weg en vormen een kortstondige, prachtige planetaire nevel.
– Overblijfsel
Kleinere rode reuzen worden instabiel, slingeren hun buitenlagen weg en vormen een kortstondige, prachtige planetaire nevel.
Dit lijstje staat ook in de Space-special van Know How.