Oekraïne is het land waar de meeste mijnen in de grond liggen. Waarom leggen de Russen er zoveel neer en hoe kan Oekraïne daarmee omgaan?

Met in sommige gebieden wel vijf landmijnen per vierkante meter is Oekraïne het land met de meeste mijnen in de grond ter wereld. “Russische mijnenvelden zijn een ernstig obstakel voor onze troepen, maar niet onoverkomelijk. We hebben deskundige mijnenruimers en moderne apparatuur, maar bij lange na niet genoeg voor het front dat zich honderden kilometers in het oosten en zuiden van Oekraïne uitstrekt”, vertelde de Oekraïense minister van Defensie Oleksii Reznikov zondag aan de Britse krant The Guardian. Daarna deed hij een oproep aan westerse landen om meer materieel beschikbaar te stellen en extra trainingen te geven.

Waarom legt Rusland zoveel mijnen en hoe kan het Oekraïense leger er toch langs komen?

Lees ook:

• Waarom wordt er in Oekraïne nog steeds vanuit loopgraven gevochten?
• VK stuurt kruisraketten naar Oekraïne: wat betekent dit?
• Waarom wil Oekraïne zo graag Leopard 2-tanks?

Opwachten

“Mijnen worden vooral in de verdediging gebruikt”, vertelt luitenant-kolonel Sjaak van Elten, officier bij de landmacht. “Een mijn is namelijk een heel goedkoop en supereffectief wapensysteem om de tegenstander te stoppen.” De Russen leggen bijvoorbeeld mijnenvelden aan om te voorkomen dat het Oekraïense leger terrein terugwint.

Naast het stoppen van een aanval, worden ze ook gebruikt om de vijand te verzwakken. Bijvoorbeeld doordat die voertuigen en personeel verliest.

Een andere belangrijke functie is het kanaliseren van de tegenstanders. Door een mijnenveld aan te leggen dwing je ze namelijk om een andere kant op te gaan en stuur je ze naar een terreindeel waar je ze met verdedigende opstellingen kunt opwachten. “Daarbij komt ook tijdswinst kijken, als door mijnenvelden de aanval langzamer gaat, heb je als verdediger meer tijd om de tegenstanders te slijten. Bovendien heb je zelf meer tijd om troepen te herpositioneren naar aanleiding van die aanval.”

Prijsschieten

Een eenheid die een mijnenveld tegenkomt, heeft eigenlijk twee opties: eromheen gaan óf erdoorheen proberen te breken. Door eromheen te gaan loop je dus het risico dat je de vijand in de kaart speelt. Maar het doorbreken is ook een lastige operatie.

“Mijnvelden compleet opruimen tijdens een gevecht is zelfs onmogelijk. Het duurt veel te lang en het is een kwetsbare activiteit”, zegt Van Elten. Daarom worden alleen nauwe paden mijnvrij gemaakt. Het aantal paden is afhankelijk van de hoeveelheid troepen die erdoorheen moeten en hoe snel dat moet gebeuren. “Bij te weinig paden kan er file ontstaan.” En dat is gevaarlijk.

Van Elten legt uit: “Een hindernis is geen hindernis als die niet onder waarneming ligt van troepen.” De mijnenlegger wil natuurlijk voorkomen dat de tegenstander erdoorheen breekt, dus staan ze klaar met bijvoorbeeld artillerie en tanks. “En dan zie je hoe kwetsbaar zo’n nauwe doorgang is. Alle voertuigen rijden achter elkaar – of staan bij te weinig paden in een file – en dat is natuurlijk prijsschieten voor de bewakers van een mijnenveld.”

Artillerievuur

Het vrijmaken van de paden gebeurt met specialistische voertuigen. Die zijn lomp en groot; ze vallen dus erg op. En doordat ze zo specialistisch zijn, heeft een partij er vaak maar weinig beschikbaar. Daarom zijn deze voertuigen prioriteitsdoelwitten. Want als ze zijn uitgeschakeld heeft de aanvaller geen mogelijkheid meer om door zo’n mijnenveld te komen.

Het is dus noodzakelijk om ook normale troepen mee te nemen die de operatie zo veilig mogelijk maken. “Je moet dan bedenken waar jij troepen neer zou zetten als het mijnenveld van jou was”, vertelt Van Elten. “Dat kan bijvoorbeeld een heuvel in de buurt zijn die er zicht op heeft. Wanneer je een doorbraaktank naar voren stuurt om het mijnenveld te doorbreken kun je tegelijkertijd artillerievuur op die heuvel gooien.” De tank kan dan ‘veilig’ zijn werk doen.

Als er een pad is gemaakt, is de operatie nog niet voorbij. “We zien dat de Russen in Oekraïne meerdere linies maken. Na de eerste doorbraak moet een eenheid waarschijnlijk nog twee velden oversteken.”

Af en toe een wiel vervangen

Er zijn verschillende voertuigen die speciaal zijn ontwikkeld voor het ruimen van landmijnen. “Sommige hebben een lange worst die gevuld is met explosieven. Een raket trekt die worst van zo’n 100 meter lang in een rechte lijn voor het voertuig uit. Door die vervolgens te laten ontploffen, exploderen ook alle mijnen in de buurt van de worst. Zo maak je een pad vrij.”

Een andere mogelijkheid is het gebruik van vlegels die aan een as vastzitten. Doordat die as ronddraait, ploegen metalen kettingen met veel geweld de grond om. En alle mijnen die daar begraven liggen, gaan dan af. “Maar dat voertuig rijdt stapvoets. En als je een mijnenveld van honderd meter moet doorkruisen, merk je hoe kwetsbaar zo’n voertuig is.”

Het is ook mogelijk om rolsystemen aan de voorkant van een tank of ander gepantserd voertuig te bevestigen. Zo’n systeem bestaat uit een set zware wielen die over de mijnen rollen en ze daardoor af laten gaan. Een effectieve methode, maar af en toe moet er wel een wiel worden vervangen.

Weer andere voertuigen gebruiken ploegen die mijnen naar de zijkant duwen en zo een pad vrijmaken. Vaak wordt deze techniek gecombineerd met ijzeren staven waarin elektronica is verwerkt die het elektromagnetische veld verstoren. Moderne antitankmijnen hebben namelijk een ontsteker die gebaseerd is op zulke verstoringen – die normaal worden veroorzaakt door een langsrijdende tank – en gaan daardoor vroegtijdig af.

Zomerzon

Het doorbreken van een mijnenveld is dus een gevaarlijke, tijdrovende operatie, maar niet onmogelijk. “Het vervelende is alleen dat je mijnenvelden vaak niet ziet. Soms zijn ze aangegeven met bordjes, maar het is geen verplichting om dat te doen.” Het is dus zaak om vooraf uit te zoeken of ze in het aanvalsgebied liggen.

Een goede manier om daarachter te komen is inlichtingen vanuit de lokale bevolking in de bezette gebieden. Zij hebben de Russen waarschijnlijk het mijnenveld zien aanleggen. Je kunt ook satellietbeelden en luchtfoto’s van een gebied bekijken; vaak zijn er graafsporen te zien.

Het Oekraïense leger gebruikt ook een nieuwe techniek om mijnen op te sporen. Aan het begin van de avond laten ze drones de lucht in die zijn uitgerust met warmtecamera’s. Landmijnen liggen ondiep begraven en warmen op door de zomerse zon, daardoor zijn ze te zien op de warmtebeelden.

Volgens Oekraïense autoriteiten is er momenteel in totaal zo’n 180.000 vierkante meter grond vervuild met explosieve apparaten. Extra materieel en deskundigen om daardoorheen te breken is dus geen overbodige luxe. Maar doordat er alleen paden worden vrijgemaakt, blijven de meeste gewoon liggen. En het gaat al helemaal lang duren voordat ook die zijn geruimd. Van Elten: “Al stopt de oorlog morgen, dan zijn ze over tien of twintig jaar nog niet van alle mijnen af.”

Bronnen: Voor dit artikel sprak Tim met luitenant-kolonel Sjaak van Elten, The Guardian, CNN

Openingsbeeld: Ercin Erturk/Anadolu Agency via Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!