Volgens archeologen waren het de Ecuadoranen die als eersten van zelf verbouwde cacaobonen drank maakten, honderden jaren eerder dan we dachten.

Met eindejaarsfestiviteiten en koud weer voor de deur, breekt het piekseizoen van een van onze favoriete lekkernijen aan: chocolade. Van reep en letter tot stomend heet met een flinke toef slagroom.

Bijna vierduizend jaar geleden – rond dezelfde tijd als de bouw van Stonehenge – dacht men dat de liefde voor de cacaoboom, én diens bonen, in Centraal-Amerika opkwam. Maar volgens nieuw onderzoek, onlangs gepubliceerd in Nature Ecology & Evolution, waren de Zuid-Amerikanen hen voor – zo’n 1500 jaar.

Lees ook: ‘Chocoholics’ opgelet: nieuw soort chocolade uitgevonden

Bijzondere boom

Op basis van eerder archeologisch onderzoek pinden onderzoekers het eerste gebruik van cacao op zo’n 3900 jaar geleden in Centraal-Amerika. We kennen het lekkernij immers van de Maya’s die cacao ‘groot’ hebben gemaakt. Maar er knaagde iets. De hoge diversiteit aan cacaobomen en verwante soorten in Zuid-Amerika deed onderzoekers vermoeden dat het verhaal toch nét anders was.

Dat er veel meer soorten cacaoplanten in de Amazone voorkwamen, zou een aanwijzing kunnen zijn voor domesticatie daar – in dit geval het verbouwen van een gewas voor consumptie – in plaats van verder richting het noorden.

De vindplaats van de cacaoresten en de verspreiding van verschillende soorten cacaoplanten in Zuid- en Midden-Amerika. SALF staat voor Sanra Ana (La Florida). © Zarillo et al., 2018/Nature Ecology & Evolution

‘Mayo-Chinchipe’

Tijdens opgravingen in Zuid-Ecuador door archeologen aan de Universiteit van Brits-Columbia werd dat vermoeden versterkt. In Santa Ana (La Florida), een van de vroegst bekende culturele plekken van de Mayo-Chinchipe, een volk dat daar zo’n 5450 jaar geleden leefde, vond het team allerlei aardewerken voorwerpen die duidden op de aanwezigheid van de geliefde plant.

De tuitbekers (zie afbeelding a. en b. hieronder), kommen en scherven bleken cacaoresten te bevatten: zetmeelkorrels typisch voor de cacaoboom, theobromine (een bitter stofje dat wel in gecultiveerde cacaobomen maar niet in wilde varianten voorkomt), en oeroud cacao-DNA. Volgens de onderzoekers genoeg reden om aan te nemen dat het hier was, waar men voor het eerst cacao verbouwde, zo’n 1500 jaar eerder dan men voorheen dacht.

Aardewerken voorwerpen die tijdens de opgravingen gevonden werden. © Zarillo et al., 2018/Nature Ecology & Evolution

“Fascinerend”, zegt Martin Berger, conservator Midden- en Zuid-Amerika van o.a. het Volkenkunde museum in Leiden. “Gezien de belangrijke rituele en economische functies van cacao in Midden-Amerika, is het interessant om te zien dat dit van oorsprong een ‘geïmporteerde’ plant is”, vertelt hij.

Ook wat de vondst suggereert over contact tussen de volkeren, vindt Berger interessant. “Al duizenden jaren geleden moet er handel geweest zijn tussen Zuid- en Midden-Amerika. Veel informatie hierover hebben we niet, omdat het waarschijnlijk via boten ging die allang vergaan zijn. Daarom moeten we aan de hand van dit soort vondsten afleiden waar dingen hun oorsprong hebben, en waar ze uiteindelijk terecht zijn gekomen.”

Goddelijke delicatesse

Het onderzoek laat zien dat cacao één van de eerste gedomesticeerde gewassen in Zuid-Amerika is. “Verrassend”, vindt Berger, “In tegenstelling tot bijvoorbeeld maïs en aardappelen, zie je cacao namelijk niet direct als een ‘staple food crop’ (red: voedsel dat de basis van een dieet vormt). “Het kan zijn dat cacaovruchten wel meer als zodanig werden gebruikt, maar dat zou mij verbazen”, besluit hij.

Cacao was zowel voor de bewoners van Zuid- als Centraal-Amerika van groot belang. Een ‘goddelijke delicatesse’ was het. Dat klinkt misschien overdreven, maar dat is wat Theobroma cacao – de Latijnse naam – betekent; voedsel voor de goden. Van de cacaobonen werd onder andere een hete, schuimende drank gemaakt, soms gekruid met chili poeder, vanille, honing en piment dat tijdens feesten en rituelen en masse werd gedronken. Ook werden de waardevolle bonen als geld gebruikt.

Overigens is het met ons huidige smaakpalet niet aan te raden een ‘authentiek’ kopje warme chocolade te maken. Zonder suiker is de ‘originele’ cacaodrank behóórlijk bitter.

Update 31 oktober: Dit artikel is verder uitgebreid met citaten van conservator Midden- en Zuid-Amerika Martin Berger (Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen).

Bronnen: Nature Ecology & Evolution, EurekAlert!

Beeld: Zarillo et al., 2018/Nature Ecology & Evolution

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!